Het is belangrijk om nieuwe doelwoorden frequent in allerlei betekenisvolle situaties in te zetten. Maar kinderen slaan nieuwe woorden nog beter op in hun geheugen, wanneer je de betekenis en de klankvorm ook expliciet toelicht. Wanneer je dat zelf doet, en niet overlaat aan de klasgenoten, ontstaan er ook geen misverstanden. Herhaling doet wonderen. Ga er niet vanuit dat de kinderen de betekenis en de klankvorm helemaal opgenomen hebben wanneer je een doelwoord voor de eerste maal toelicht, maar bied hen extra leerkansen door het nieuwe doelwoord op andere momenten opnieuw toe te lichten.

Er zijn diverse strategieën om de doelwoorden in de schijnwerper te zetten. Hoe meer strategieën je toepast, hoe groter het leereffect. Een eerste keer licht je een nieuw doelwoord uitvoerig toe. De volgende keren kan dit bondiger, zodat je de rode draad niet verliest.

We lijsten de vijf verschillende strategieën hier op:

Voorzie telkens een kindvriendelijke definitie

Omschrijf de betekenis van het woord op een toegankelijke manier, in alledaagse bewoordingen. Dat is wat anders dan de definitie uit het woordenboek citeren. Die is vaak wel correct, maar ook heel erg bondig en moeilijk verwoord. Denk hierover op voorhand na! Het is niet altijd gemakkelijk om dit op het moment zelf te verzinnen.

Bijvoorbeeld, je zegt: ‘Het gereedschap, dat zijn de voorwerpen die we nodig hebben om iets te maken, zoals een hamer, of een schroevendraaier.’

Toon doelwoorden en/of beeld ze uit

Gebruik een prent of een voorwerp om jouw uitleg te ondersteunen of beeld het woord uit. Het kan geen kwaad om te variëren.

Bijvoorbeeld, je toont een gereedschapskist en vertelt dat die vol zit met gereedschap.

Analyseer samen de betekenis van doelwoorden

Soms kan je samen met de kinderen nog dieper graven door de betekenis te analyseren. Je onderzoekt hoe het woord zich verhoudt tot andere woorden.

Bijvoorbeeld, je vergelijkt het gereedschap van een timmerman met het gereedschap van een kok.

Als alternatief onderzoek je in welke situaties een woord vaak gebruikt wordt, vb. majesteit zeg je wanneer je de koning aanspreekt.

Verbind de betekenis met andere ervaringen

Verwijs naar eerdere ervaringen van de kinderen die in verband staan met het woord. Zo bouw je voort op de aanwezige voorkennis en blijft het woord gemakkelijker hangen in het woordnetwerk.

Bijvoorbeeld, je vraagt welk gereedschap de kinderen thuis ook al gezien hebben, je verwijst naar het spel in de timmerhoek, of je toont een foto van de uitstap naar de bouwwerf van vorige week.

Verken de klankvorm en laat doelwoorden bewust uitspreken

Besteed aandacht aan de klankvorm van het doelwoord door het traag en duidelijk uit te spreken. Vraag vervolgens aan de kleuters om het woord mee te zeggen. Of doe een klankspelletje met het woord.

Bijvoorbeeld, je splitst het woord op in klankgroepen ‘ge-reed-schap', terwijl de kinderen het mee zeggen en bij elke klankgroep éénmaal springen.

In de volgende kennisclip verdiepen we jouw kennis van de vijf verschillende strategieën aan de hand van een nieuw voorbeeld:

Woorden expliciet toelichten doe je best in een betekenisvolle context. In deze kennisclip krijg je een aantal mooie praktijkvoorbeelden die tonen hoe je hier nu concreet mee aan de slag kan:

Onthoud dus het volgende:

Nieuwe woorden onthouden de kinderen beter als ze voldoende herhaald worden
Woorden expliciet toelichten doe je best in een betekenisvolle context

Maak gebruik van de vijf strategieën voor doelwoorden, hoe meer hoe beter

- voorzie telkens een kindvriendelijke definitie
- toon doelwoorden en/of beeld ze uit
- analyseer samen de betekenis
- verbind de betekenis met andere ervaringen
- verken de klankvorm en laat ze bewust uitspreken

Introduceer nieuwe doelwoorden binnen verschillende activiteiten:
- voor en tijdens voorleessessies, tijdens een impressie, na een explo...

Geef voldoende kansen om doelwoorden regelmatig te gebruiken

Een woord kennen en begrijpen is niet hetzelfde als een woord zelf kunnen gebruiken en toepassen in verschillende contexten.

Daarvoor heb je veel oefenkansen nodig in betekenisvolle contexten en die moet je als leerkracht dan ook doelbewust creëren voor de kinderen, binnen een anker maar ook daarbuiten.

Maak ruimte voor transfer naar andere leerdomeinen

Doelwoorden gebruik je niet alleen in taalactiviteiten, maar in zoveel mogelijk contexten, dus ook in voorbereidende rekenactiviteiten, in de knutselhoek, etc.

Zo versterk je niet alleen het geheugenspoor van die doelwoorden, maar laat je ze ook gebruiken in levensechte situaties en verbind je verschillende leerdomeinen met elkaar.

In deze kennisclip lichten we deze laatste twee adviezen nader toe met behulp van concrete voorbeelden: