Letterkennis is een belangrijk onderdeel in je aanbod. Maar denk even terug aan Eva; zij kende wel een aantal letters en kon haar naam al schrijven maar toch had ze nog geen fonemisch bewustzijn. Ook die vaardigheid ontwikkelt zich niet zomaar spontaan en vraagt dus om een expliciete aanpak. Hoe pak je dit aan?

Werk stapsgewijs

Veel leerkrachten onderkennen het belang van een vroeg aanbod rond fonemisch bewustzijn en gaan ermee aan de slag. Maar welke activiteiten zet je dan best in en zijn taken niet te makkelijk of net te moeilijk? Hoe schat je jouw kennis hierover in? Toets dit af aan de hand van de volgende kennisclip! In het onderdeel Andere lagen van klankbewustzijn komen we hierop terug.

Geef expliciete instructie, geef goede voorbeelden, doe voor en modelleer

Alle leerlingen en in het bijzonder leerlingen met nood aan taalondersteuning hebben naast veel toepassingskansen in vrij spel ook baat bij expliciete instructie waarin je als leerkracht veel voordoet en samen met de kinderen aan de slag gaat. We tonen in bovenstaande clip hoe je dit concreet kunt doen als je werkt aan fonemisch bewustzijn met kleuters.

Ondersteun bij activiteiten en bouw de ondersteuning stapsgewijs af

Hoewel expliciete instructie een onmisbaar vertrekpunt is, wil je de verantwoordelijkheid wel geleidelijk doorgeven aan de kinderen in je klas, weliswaar in kleine stapjes. Dit kan je doen op een heel gestructureerde manier waarbij er veel kansen zijn om te herhalen en toe te passen in spel.

Hou rekening met woordstructuur en klankeigenschappen

Daarnaast kan je differentiëren door een bewuste selectie van woorden te maken waarmee de kinderen aan de slag gaan. Zou het een verschil opleveren, denk je, of je de doelklank ‘p’ laat onderzoeken in ‘soep’ of in ‘poes’? Het gaat om dezelfde fonemen, toch? Of zijn sommige klanken op een bepaalde plek in een woord beter te horen dan op een andere plek?

In de volgende clip leggen we uit hoe je je ondersteuning versterkt door rekening te houden met de moeilijkheidsgraad van activiteiten en het type woorden die je aanbiedt. Door bewust om te gaan met je ondersteuning, daag je de kinderen voortdurend uit in de zone van naaste ontwikkeling.

Je spreekt hen dus aan op een niveau dat net buiten het bereik ligt van wat ze op eigen kracht kunnen. Zo bied je als leerkracht optimale kansen om de taalmogelijkheden van kinderen te stimuleren.

In de volgende clip illustreren we met een aantal good practices hoe je kan differentiëren in je aanbod van woorden:

Onthoud dus het volgende:

Bouw de moeilijkheidsgraad van de activiteit op; niet alleen als je de doelklank tussen andere klanken hoort maar ook als je op zoek gaat naar de doelklank in woorden.

Hou rekening met

- Woordstructuur:
  Start bijvoorbeeld voor de letter ‘p’ eerst met een woord zoals ‘aap’, niet met een woord waarin de doelletter in een cluster zit zoals ‘plank’.
- Klankeigenschappen:
  Start bijvoorbeeld met woorden waarin ploffers zoals p, t, k, niet vooraan maar achteraan in een woord voorkomen zoals ‘aap’.

Laat de kinderen altijd het doelwoord herhalen en langzaam uitspreken.
Ondersteun na auditief stimuleren ook met letters.

Oefen liever regelmatig kort en krachtig dan af en toe heel uitgebreid.

Herhaling loont maar wat betekent dit voor je planning? In de volgende clip geven we enkele adviezen.

Blijf fonemisch bewustzijn bij risicolezers stimuleren op een hoger niveau

In de clip leggen we ook uit wat we bedoelen met het stimuleren van fonemisch bewustzijn ‘op een hoger niveau’, niet alleen voor risicolezers in de kleuterklas, maar ook voor oudere zwakkere lezers. Kinderen uitdagen op dit hoger niveau van fonemisch bewustzijn kan bovendien meteen de executieve functies van je leerlingen versterken.

Samengevat

Start vanuit een betekenisvol kader. Maak er geen losse activiteiten van.
Prikkel het klankbewustzijn van jonge kinderen en bouw op naar fonemisch bewustzijn, ook hogere niveaus. Combineer werken aan fonemisch bewustzijn met een aanbod aan letters.
Bouw de moeilijkheidsgraad op, zowel door bewust activiteiten te kiezen als zelf een aanbod van woorden te voorzien.
Doe veel voor en begeleid, en laat dan pas kinderen zelf aan het werk gaan.
Bied extra stapsgewijze herhaling voor kinderen bij wie dit niet volstaat. Zorg voor expliciete begeleiding en feedback.
Vaker een korter moment inzetten is effectiever dan één keer een langer moment.