BANNER_Letterkennis en fonemisch bewustzijn.png

Inleiding: Meester Boris, ik kan lezen!

“Meester Boris, ik lezen!” Trots wijst Merve van vijf naar een weetjesboek dat op de lettertafel staat tussen allemaal spullen, briefjes, boeken en opschriften. De tafel staat midden in de klas. “‘M’ niet alleen in ‘mier’. Kijk maar naar naam: Merve! Ook met ‘m’!”. Ze wijst naar haar naam op het prikbord bij de namen van de helpertjes van de week. Meester Boris is trots op Merve, en terecht. Merve laat zien dat ze al heel wat heeft opgestoken over lezen en letters. Ze herkent zelfs de eerste letter van haar naam en herkent woorden als ‘mier’ bij de plaatjes op een boek. Echt lezen kan ze natuurlijk nog niet. Maar Merve heeft wel goed begrepen dat woorden niet alleen een betekenis, maar ook een vorm hebben. Merve denkt dus al na over woorden, klanken en letters. Haar taalbewustzijn is in volle groei.

Dankzij alle verhalen, activiteiten en spel vanaf de eerste kleuterklas heeft ze een arsenaal aan nieuwe woorden ontdekt. Ze heeft geleerd hoe ze deze woorden en woorddelen kan combineren in een zin. En ze leerde ook spraakklanken gebruiken wanneer ze vertelde, met vallen en opstaan omdat sommige klanken anders klinken in het Nederlands dan in het Turks. Maar dat besefte Merve allemaal niet. Tot ze bij juf Fie en meester Boris kwam. Die dompelden haar en haar klasgenootjes meteen in de tweede en derde kleuterklas onder in spelletjes met klanken en letters. En dat doen zij niet zomaar. Als Merve volgend jaar naar juf Lien gaat, moet ze immers meer kunnen dan woorden en klanken gebruiken. Zonder letterkennis en zonder inzicht dat een woord als ‘kip’ bestaat uit de losse klanken ‘k’, ‘i’, ‘p’, het fonemisch bewustzijn, zal Merve een enorme drempel ervaren om te leren lezen. Letterkennis en fonemisch bewustzijn voorspellen niet alleen hoe goed je leert lezen. Een goed ontwikkelde letterkennis en fonemisch bewustzijn op kleuterleeftijd hangen ook samen met goede technische leesvaardigheden. Zelfs met leesbegrip is er een sterke relatie hoewel er bij leesbegrip uiteraard ook heel wat andere vaardigheden meespelen zoals mondelinge taal (luister-, spreek- en vertelvaardigheden), woordenschat en kennis van de wereld. Problemen bij de ontwikkeling van letterkennis en fonemisch bewustzijn kunnen ook aanwijzingen zijn voor mogelijke problemen in de taal- en leesontwikkeling, zoals een taalontwikkelingsstoornis of dyslexie. Letterkennis en fonemisch bewustzijn vormen dus een belangrijke basis.

Kijk maar naar Merves grote broer Achmed van zes. Hij leert net lezen. Met de letters i, k, p kan hij een woord als 'kip' lezen. Dat gaat traag maar het begint wel te lukken … ki..ip. Achmed weet wat een ‘kip’ is en kent het woordje ‘kip’ ook in het Nederlands. De kennis die hij heeft over de betekenis en hoe je ‘kip’ zegt moet hij nu koppelen aan de letters ‘kip’ die hij leest. En zo bouwt Achmed woordspecifieke kennis op. Dat is alle info die je hebt over de spellingswijze, de klankvorm en de betekenis van een woord. Eens je die goed weet op te slaan in je hoofd en kunt verbinden in het langetermijngeheugen, moet je een woord dat je leest niet meer letter voor letter decoderen maar kun je het woord vlot oproepen.

Dat Achmed stap voor stap letters leert omzetten in klanken en er meteen ook de betekenis aan kan koppelen, lukt alleen maar zo goed omdat Achmed al heel wat opgestoken heeft van klanken en letters. Het zijn niet zomaar wat tekentjes voor hem. In de kleuterklas deden ze heel vaak proefjes met klanken en letters. Achmed weet zelfs wat er allemaal gebeurt in je keel en je mond als je de klanken uitspreekt. Dat heeft hij al geleerd bij meester Boris. Die vond dat je net zo goed verhalen kon lezen over letters en er proefjes mee kon doen. Hij maakte zelfs onderzoekskoffers voor de kinderen, een koffer voor elke letter! Zo zochten ze tijdens het thema rond uitvinden naar allerlei slimme uitvindingen voor de 'f'-koffer met 'f' zoals een foto en een zeef. En die folie was inderdaad ook best een handige uitvinding ... met 'f'! Nu Merve bij meester Boris zit, staat ze al te popelen om spullen voor de letterkoffers te onderzoeken. En als ze weer thuis is, wil ze dat mama mee op zoek gaat. Merve kijkt er al naar uit: "Meester Boris, luister, ik hoor 'oe' ook in snoep!"

Leerdoelen

In deze module ga je aan de slag met inzichten uit de eerste component Letterkennis en Fonemisch bewustzijn.

Na deze module kun je verklaren/uitleggen:

wat belangrijke eigenschappen zijn van een sterke ‘klanktekenkoppeling’;
wat we verstaan onder ‘fonemisch bewustzijn’ en hoe fonemisch bewustzijn zich verhoudt tot het bredere concept van taalbewustzijn;
waarom een vroeg expliciet aanbod van letterkennis en fonemisch bewustzijn een cruciale pijler is in een leesbeleid;

hoe je kleuters stimuleert bij het verkennen van klanken en letters en hen ondersteunt bij het ontwikkelen van fonemisch bewustzijn en letterkennis;
hoe je dit aanbod uitwerkt in een betekenisvolle en rijke leeromgeving voor kleuters die aansluit bij de eigenheid van jonge kinderen;
hoe je in dit aanbod ondersteuning stapsgewijs opbouwt voor kinderen die een risico lopen op latere leesmoeilijkheden en op welke manier je de ondersteuning ook kan afbouwen;
hoe je kinderen hierbij steeds stimuleert in de ‘zone van naaste ontwikkeling’.

Studieplanner

Geschatte studieduur: 10 u inclusief opdrachten. Neem alle aangeboden inhouden grondig door; 
Start met het lezen van de inleidende tekst ‘Meester Boris, ik kan lezen!’ in de rubriek Inleiding;
Ga verder met de rubriek Opwarmen met Eva;
Neem vervolgens de inhoud door, startend vanaf de rubriek Inhoudstafel: Letterkennis en fonemisch bewustzijn. De inhoudstafel geeft de structuur van de koppen weer. Bij elke kop formuleren we adviezen. Die lichten we toe in kennisclips die opgenomen zijn in de tekst. Je kan de clips gewoon afspelen door erop te klikken. Tip: Bij elke clip kun je de weergave tussen de spreker en de ondersteunende presentatie zelf wijzigen door op de pijltjes en de weergave-iconen te klikken. Ook kan je het tweede scherm naar een zelf gekozen plek op je scherm slepen;

De rubriek De diepte in is optioneel en maakt geen deel uit van de vooropgestelde studiebelasting. In de kennisclips wordt verwezen naar de onderwerpen die je terugvindt in deze rubriek;

De geïntegreerde opdracht bij deze module kan je vinden in de rubriek Opdrachten. Tijdens de eerste sessie van het lerend netwerk krijg je hier nog meer informatie over. Het is de bedoeling dat je de opdracht uitwerkt en vervolgens in je eigen klaspraktijk uitprobeert. Daarna kun je je ervaringen hierbij delen met andere scholen in het netwerk tijdens de daaropvolgende sessies;
De meeste gebruikte begrippen uit de eerste module en een omschrijving ervan vind je in de Begrippenlijst;
Achtergrondinformatie (boeken, artikels, websites en voorbeelden) en referenties zijn opgenomen in de rubriek Bronnen;
Je kan pas naar de volgende module als de huidige module volledig is afgewerkt. Evalueren van de module kan via het Exit ticket.