De drie taalgroeimiddelen taalaanbod, taalruimte en feedback vormen de kern van kwaliteitsvolle interactie.

In de voorbije kennisclips zijn er al sterke voorbeelden van de taalgroeimiddelen de revue gepasseerd, zoals de taaltools het stellen van open vragen, een foutieve uiting teruggeven en uitbreiden.

In wat volgt bekijken we voor elk taalgroeimiddel nog één of meerdere taaldenktools die bijzonder effectief blijken en die je het best zoveel mogelijk inzet.

3.1 Tools taalaanbod

3.1.1 De voetbalcommentator

Wat heeft voetbal met taal te maken? Dat ontdek je in volgende kennisclip.

3.1.2 Hardop denkend voordoen

In deze kennisclip tillen we de voetbalcommentator op een hoger niveau: via hardop denkend voordoen lichten we het denkproces achter de handeling expliciet toe. We modelleren op die manier hoe je denken in taal omzet.

Stof tot nadenken

Vind je in de zelfscan de items over de voetbalcommentator terug? Zijn het toevallig jouw parels of puzzelstukken?
Zie je mogelijkheden om in je eigen praktijk aan de slag te gaan met de voetbalcommentator en met hardop denkend voordoen?

Onthoud dus het volgende:

Een rijk taalaanbod met uitdagende zinnen en woorden is erg belangrijk voor alle kinderen. Zo vormen ze hypotheses over taal.
De voetbalcommentator is een nuttige taaltool. Je omschrijft wat je zelf doet (self talk) of de handeling van het kind (parallel talk) zorgvuldig: met rijke taal en zo concreet mogelijk.
Hardop denkend voordoen is nog beter. Daarbij verwoord je ook het denkproces achter de handeling en toon je de kinderen hoe je denken in taal kunt omzetten. Je kunt dit toepassen bij self talk en bij parallel talk.

3.2 Tools taalruimte: leerkracht of ondersteuner - kind

Kinderen veel spreekkansen bieden en kinderen zelf ook het onderwerp van gesprek laten kiezen, zijn de twee pijlers van taalruimte. Uiteraard houden we altijd in het achterhoofd dat de thema’s en activiteiten die we aanbieden, aanzetten om te spreken en te denken. Soms zien we in de praktijk echter dat er maar één week rondom hetzelfde thema wordt gewerkt. Het nadeel hiervan is dat er dan weinig kansen zijn om taal en denken uit te diepen, zeker voor Nederlandsetaalleerders.

Kies voor uitdagende thema’s met meerdere invalshoeken, dan kun je gemakkelijk een viertal weken met een thema aan de slag. Zo geef je de kinderen de kans om gedurende langere tijd kennisnetwerken en de bijhorende woordbetekenisnetwerken op te bouwen rond bepaalde onderwerpen. Kennis van de wereld is immers erg belangrijk bij het lezen. Woordenschat wordt beter verankerd en gesprekken worden op die manier ook steeds diepgaander.

We raden dus aan om te kiezen voor een brede context die veel invalshoeken toelaat. Als je bv. werkt rond de brede vraag ‘Wat is een droomhuis?’ kun je allerlei woonplaatsen (huizen, tenten, caravans, tiny houses …) bestuderen, vreemde vormen van gebouwen onderzoeken, bouwtechnieken bestuderen, moderne snufjes in gebouwen bekijken, wonen op verschillende plekken bestuderen, enzovoort. Een dergelijke brede context of breed thema heet een anker. In module 3 'Woordenschat verbreden en verdiepen' bespreken we hoe je met brede thema’s of ankers werkt en hoe je zo kennis- en betekenisnetwerken bij de leerlingen opbouwt.

Naast het eigen, uitdagend aanbod, zorgen we er ook voor dat er voldoende gelegenheden zijn waarop de kinderen zelf het onderwerp van gesprek kunnen kiezen: ook dat is immers taalruimte bieden. De meer informele momenten van ons onderwijs (hapje tussendoor, vrij onthaal, speeltijd) zijn hiervoor ideaal.

'Deze rubriek van de module is goed gevuld', hoor ik je denken. Dat klopt. We zagen in de zelfscan immers al dat het aantal items rond spreekkansen het omvangrijkst is. Het kunnen uitproberen van hypotheses is dan ook cruciaal om taal te leren.

3.2.1 De kracht van denktijd na een vraag, responsief luisteren en bewuste stiltes

Onthoud dus het volgende:

Met deze drie interactievaardigheden bevorder je taalruimte voor kinderen:

- Geef denktijd na een vraag. Modelleer dit ook zelf door na een vraag die je krijgt, even te zwijgen en na te denken.
- Neem een responsieve luisterhouding aan, met non-verbale (bv. knikken) en verbale (bv. Echt? Vertel!) luisterresponsen.
- Bouw bewust stiltes in.

3.2.2 De kracht van uitdagende vragen en impulsen

Welke vragen en impulsen lokken rijke spreek- en denkkansen uit? En hoe kun je Nederlandsetaalleerders met nog weinig kennis van het Nederlands en jonge kleuters ondersteunen, zodat ook zij uitdagende vragen en impulsen aankunnen? Kinderen uitdagen en tegelijkertijd ondersteunen via kwaliteitsvolle interactie: dat bekijken we in dit onderdeel, in deze twee kennisclips.

Tip: houd een pen bij de hand en noteer interessante tips en bevindingen.

Onthoud dus het volgende:

Open denkvragen bieden kinderen veel taal- en denkkansen. Dit zijn vragen waarbij het nadenken primeert op het juiste antwoord.
Open denkvragen kunnen uitdagend zijn, zeker voor jonge kinderen en Nederlandsetaalleerders. Toch is het belangrijk ze te gebruiken, net omdat ze zoveel uitdaging en kansen bevatten.
Door stapsgewijs te ondersteunen (scaffolden), kun je ervoor zorgen dat kinderen die jouw open denkvragen in eerste instantie moeilijker vinden, toch kunnen deelnemen. Je kunt bv. met een vragentrap werken.
Uiteraard neem je eerst ruimte en tijd om waar nodig achtergrondkennis op te bouwen (bv. via pre-teaching) en om voorkennis te activeren voordat je met uitdagende vragen aan de slag gaat.
De taxonomie van Bloom is een handig hulpmiddel om voldoende variatie in je denkvragen aan te brengen.
Je kunt ook andere impulsen geven, zoals iets prikkelends of absurds beweren, of je van de domme houden om de kinderen diep te doen nadenken.
Belangrijk: er moeten rijke inhouden zijn om over na te denken. Zorg dus voor een uitdagend aanbod dat de wereld van de kinderen verruimt.

Tip: In het onderdeel De diepte in vind je nog meer voorbeelden om de kinderen aan het denken te krijgen, met behulp van denkroutines.

Stof tot nadenken

Zitten hier parels van jou tussen? Heb je nieuwe ideeën opgedaan?

3.2.3 De kracht van meerdere beurten - reageren op elkaar

De beste taal- en denkkansen krijgt een kind wanneer het meerdere (taal- en denk)beurten krijgt. Dan kan het kind echt voluit praten en doordenken. We verkennen hier hoe je dit aanpakt. Om iedereen betrokken te houden, leer je de andere kinderen luisteren en op elkaar reageren.

Stof tot nadenken

Het geven van meerdere beurten, doorvragen en vervolgens de vraag doorspelen naar een ander kind: is dit jouw parel of ben je bereid hiervan jouw parel te maken?

Onthoud dus het volgende:

Meerdere spreekbeurten geven een kind een geweldige taal-en denkkans.
Verbale (bv. En toen?) en non-verbale (bv. knikken) luisterresponsen stimuleren het geven van meerdere beurten.
Doorvragen helpt ook om meerdere beurten te bieden. Beklijf met vijf!
Kies er – bv. in een klassikaal gesprek – ook regelmatig voor om na drie beurten andere kinderen bij het antwoord te betrekken en samen door te denken.
Meerdere weken rond eenzelfde uitdagend en breed thema met meerdere invalshoeken werken, geeft kinderen de tijd om kennis- en bijhorende taalnetwerken rond dat onderwerp uit te bouwen.